عوامل شتاب‌زای انقلاب اسلامی

هر انقلابی برای رسیدن به پیروزی مراحلی را سپری می‌کند. از جمله این مراحل، مرحله ویرانگری یا شتاب‌زایی است که نقطه‌نهایی برانداختن نظام موجود و سرنگونی حکومت است. در مورد عوامل شتاب‌زایی انقلاب اسلامی، نظرات و دیدگاه‌های مختلف ارائه شده است: برخی نقش شعار حقوق بشر کارتر، عده‌ای بروز مرض سرطان در شاه و بعضی هم اقدامات سریع شاه در مدرنیزاسیون ایران را مطرح کرده‌اند که با مدارک و دلایل قوی می‌توان به ضعف استدلال و کمرنگ بودن آنها پی برد.
در نهایت عامل یا عوامل تأثیرگذار مانند شهادت حاج آقا مصطفی و مقاله توهین‌آمیز روزنامه اطلاعات به عنوان عوامل شتاب‌زای انقلاب محسوب می‌شوند. به واسطه آن حوادث احساسات مردم سخت جریحه‌دار گردید و قیام‌های دیگری در تبریز، یزد و سایر شهرستان‌ها به وجود آمد. در نهایت به دنبال آن، حادثه 17 شهریور، هجرت امام به فرانسه، راهپیمایی مردم در عید فطر و تاسوعا و عاشورای 57 و در نهایت ورود پیروزمندانه امام خمینی (ره) از جمله حوادث مهمی هستند که پایه‌های رژیم شاهنشاهی را به شدت لرزاند و در نتیجه انقلاب اسلامی را به پیروزی رسانید که در این مطلب،آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. . .

1ـ شهادت حاج آقا مصطفی، آغاز مرحله جدید انقلاب اسلامی
رژیم شاه با همدستی رژیم عراق در اول آبان 1356 ه‍. ش حاج سید مصطفی خمینی، فرزند بزرگ حضرت امام(ره) را که به گفته ایشان: امید آینده اسلام بود، به شهادت رساند. انگیزه آنها از دست زدن به این جنایت وارد کردن ضربه روحی به امام(ره) و تنها گذاشتن ایشان و از بین بردن یکی از مخالفین جدی نظام و ایجاد رعب و وحشت در بین سایر مخالفین بود.
شهادت حاج آقا مصطفی، آتش انقلاب را فروزان کرد. تظاهرات، راهپیمایی‌ها و افشاگری‌هایی که در پی شهادت ایشان آغاز گردید باعث آگاهی و از خودگذشتگی مردم شد، به طوری که به فاصله کوتاهی سراسر ایران یکپارچه به صحنه مبارزه و خروش مبدل گردید.

2ـ قیام 19 دی قم
در تاریخ 17 دی ماه 1356 مقاله‌ای تحت عنوان«ایران و استعمار سرخ و سیاه» با نام مستعار احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید، که درآن به بهانه سالروز کشف حجاب جملات جسارت‌آمیزی نسبت به روحانیون، به ویژه به شخص امام(ره) به عنوان مخالفان ترقی و پیشرفت و مرتجعینی که نباید مجال ابراز وجود و عقیده پیدا کنند، نوشته شد. انتشار این مقاله که به دستور مستقیم دربار تهیه شده بود، موجب اعتراض شدید و گسترده در سراسر کشور به ویژه در حوزه علمیه قم شد، به طوری که هزاران نفر از طلاب و مردم با حرکت دسته جمعی به طرف منازل مراجع، اعتراض شدید خود را نسبت به اهانت روزنامه اطلاعات به امام خمینی (ره) بیان کردند. از این رو، در 19 دی ماه تظاهراتی به همین مناسبت در قم برپا شده بود، عده‌ای از تظاهرکنندگان توسط رژیم شهید و مجروح شدند. به دنبال این کشتار وحشیانه تا چندین روز حوزه‌ها و بازار قم تعطیل و تظاهرات پراکنده ادامه یافت.

3ـ قیام 29 بهمن تبریز
در 29 بهمن 1356 حرکتی که از قم شروع شده بود و در تبریز تبدیل به موجی خروشان شد. در چنین روزی که هزاران نفر از مردم تبریز قصد داشتند در مجلس ختم شهدای قم شرکت کنند با درهای بسته مسجد مواجه شدند. از این رو بین مردم و نیروهای رژیم زد و خورد صورت گرفت که عده‌ای از تظاهرکنندگان شهید و مجروح شدند. به دنبال کشته و مجروح شدن تظاهرکنندگان، مردم عصبانی سینماها،‌ مشروب فروشی و بانک‌ها و. . . را به آتش کشیدند و تبریز را به صورت شهری جنگزده درآوردند. از این تاریخ جنبش وارد مرحله جدید گردید.

4ـ اربعین‌ها و تداوم نهضت
در تاریخ ایران، سال 1357 با هیچ یک از سال‌های گذشته قابل مقایسه نیست. در چهلم شهدای تبریز شهرهای یزد، شیراز، اصفهان، کرمان، جهرهم و اهواز نیز به قیام پیوستند و با راهپیمایی‌ها و اجتماع در مساجد، رژیم شاه را به باد انتقاد گرفتند؛ ولی در یزد این تظاهرات با کشتار وحشیانه مردم توسط رژیم شاه رنگ دیگری به خود گرفت. مردم در مسیر راهپیمایی خود شیشه‌های چند بانک و سینما و . . . را شکستند و خواستار بازگشت امام از تبعید، آزادی زندانیان و. . . شدند. در این رابطه امام خمینی (ره) فرمودند: «ملت اسلام و ایران با این آدم آشتی نخواهد کرد. اگر یک کسی بگوید: آشتی، این جنایت است اگر شما در نوشته یک حزب دیدید. . . که قانون اساسی می‌خواهیم. . . این جنایت است».
امام خمینی (ره) سعی داشتند علاوه بر اربعین‌ها از مناسبت‌های دیگر، مانند اعلام عزای عمومی نوروز 57، قیام 15 خرداد، جشن نیمه شعبان و. . . نیز استفاده کرده و مردم را علیه رژیم بشورانند.

5ـ عید فطر 57 و شتاب انقلاب
با آغاز ماه رمضان و برگزاری مجالس و محافل متعدد در شهرهای کشور نهضت اسلامی شتاب بیشتری به خود گرفت. بر اثر روشنگری که توسط سخنرانان و گویندگان مذهبی در این ماه در مساجد صورت می‌گرفت، تظاهرات و راهپیمایی‌های سراسری در ایران شکل گرفت، رژیم شاه برای مقابله با تظاهرکنندگان سعی می‌کرد از هر طریق اعم از کشتار، اعلام حکومت نظامی و هرج و مرج و. . . . تظاهرات مردم را سرکوب کند، ولی این اعمال وحشیانه نتیجه عکس داد به طوری که در عید فطر 57 دریایی از انسان بعد از انجام نماز عید به خیابان‌ها ریختند و خواستار برپایی حکومت اسلامی در ایران شدند.
در تهران نیز بعد از برگزاری نماز عید فطر، جمعیتی در حدود یک میلیون نفر دست به راهپیمایی زدند و از چند سو مانند دریایی متلاطم به حرکت درآمدند که باید آن را طلیعه رهایی ملت ستمدیده ایران از قید و بند قدرت‌های استعماری و حکومت دست نشانده پهلوی دانست.

6ـ هفده شهریور 1357
در پی تظاهرات میلیونی عید فطر، نهضت فراگیر شد، به طوری که در فاصله عید فطر و 17 شهریور، مردم هر روز به خیابان‌ها ریخته و خواستار القای رژیم شاهنشاهی و ایجاد حکومت اسلامی شدند. روز 17 شهریور نیز مانند روزهای قبل قرار بر راهپیمایی و تظاهرات بود.
شاه که از تظاهرات مردم در روزهای قبل به شدت ناراحت بود به فکر چاره افتاد، به همین دلیل ضمن اعلام حکومت نظامی در تهران و چند شهر دیگر در روز 17 شهریور تصمیم گرفت با یک کشتار وسیع مردم را مرعوب کرده و به خیال خام خود تا سال‌ها شعله‌های نهضت را خاموش کند.
صبح روز 17 شهریور که اکثر مردم از اعلام حکومت نظامی بی‌خبر بودند، همانند روزهای قبل در میدان شهدا تجمع کردند تا راهپیمایی دیگری ترتیب دهند، که ناگهان با مشاهده تانک‌ها و توپ‌ها و مأمورین مسلسل به دست حکومت نظامی، غافلگیر شدند. مأمورین پس از چند بار اخطار از زمین و هوا مردم بی‌پناه را به رگبار مسلسل بسته و انبوه جمعیت را مانند برگ درختان به روی زمین ریختند.
سفیر انگلیس در گزارشی یک هفته بعد از واقعه 17 شهریور، راجع به وضع روحی و جسمی شاه، آورده است: «. . . از تغییری که در وضع ظاهری و رفتار و به وجود آمده متوحش شدم گویی آب رفته بود. . . چنین به نظر می‌رسید که به کلی خود را باخته و تحت فشار روحی از پا در آمده است».


7ـ هجرت امام(ره) به فرانسه
با اوج‌گیری انقلاب اسلامی ایران و شرکت میلیون‌ها ایرانی در راهپیمایی‌ها و تظاهرات، رژیم شاه در صدد بر آمد که از تمامی امکانات برای خاموش کردن شعله‌های انقلاب استفاده کند.
به همین جهت با کمک آمریکا عراق را متقاعد کرد که در این باره همکاری تنگاتنگی با ایران داشته باشد. در این راستا رژیم بعث عراق کوشید سکوت را به امام(ره) تحمیل کند. به همین دلیل منزل ایشان را به محاصره در آورد و از ایشان خواستند که از مصاحبه، ایراد سخنرانی و صدور اعلامیه خودداری کنند که امام(ره) این قیدها را نپذیرفتند. پس از آن که این اقدام بعثی‌ها مؤثر واقع نشد به آزار و اذیت یاران امام(ره) دست زدند. امام خمینی (ره) که می‌دیدند رژیم عراق آزادی عمل را از ایشان گرفته است تصمیم تاریخی خود را که همان، هجرت بود گرفتند و به صورت یک اقدام قاطع و غیر قابل پیش‌بینی تمام توطئه‌های دشمن را نقش بر آب کردند.
امام (ره) پیش از سفر به فرانسه در فرودگاه بغداد اعلامیه تاریخی خود را صادر کردند. در قسمتی از این اعلامیه آمده است: «پیش من مکان معینی مطرح نیست عمل به تکلیف الهی مطرح است. . . سربلند باد مکتبی که با فداکاری خود قدم در راه پیروزی حق برداشت و سدهای مانع از آن را یکی پس از دیگری شکست و. . . عظمت پایمال شده به دست سلاطین ستمگر را باز یافت. »
در پی این هجرت تعیین کننده، دنیا متوجه ایران شد و امام(ره) توانستند با استفاده از وسایل ارتباط جمعی دنیا از طریق ایراد سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها صدای مردم ایران را به گوش جهانیان برسانند و در نهایت، موفق شدند با رهبری خردمندانه خود تمامی توطئه‌های داخلی و خارجی را خنثی نمایند.

8ـ محرم ماه پیروزی خون بر شمشیر
پس از هجرت تاریخ ساز امام خمینی (ره) به فرانسه چند حادثه مهم از جمله آتش کشیدن مسجد کرمان، حادثه 13 آبان و صحن امام رضا (ع) رخ داد، که هر کدام نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی بودند؛ ولی آنچه کاخ شاهنشاهی را به لرزه درآورد و شکست ابرقدرت‌ها را در مقابل کلمه حق به ثبت ساند مبارزه ماه محرم بود. محرم در تاریخ شیعه خشم و خروش علیه ظلم و بیداد و قیام علیه ستمگران است.
مردم مسلمان ایران به پیروزی از رهبری انقلاب از شب اول محرم به پشت بام‌ها رفته و با ندای الله‌اکبر مبارزه را به شکل جدیدی شروع کردند. این تظاهرات به همراه راهپیمایی‌ها هر روز و هر شب ادامه داشت، ضمن این که حکومت نظامی رژیم نیز هر روز تعدادی از تظاهرکنندگان را به خاک و خون می‌کشید. شورانگیزترین مراسم و تظاهرات علیه رژیم در روزهای تاسوعا و عاشورا به وقوع پیوست. در این دو روز به طور همزمان سراسر ایران به خروش علیه شاه تبدیل شد.
امام خمینی (ره) در اعلامیه‌ای ضمن تجلیل از حرکت میلیونی مردم در روزهای تاسوعا و عاشورا فرمودند: «من همزمان با راهپیمایی بزرگ شما در پیامی به سران دولت‌ها اعلام نمودم که رفراندوم این دو روز برای هیچ کس ابهامی نگذاشت که ملت شاه را نمی‌خواهد و عدم رسمیت او را با اکثریت قاطع قریب به اتفاق اعلام کرد»
به دنبال تظاهرات میلیونی مردم ایران در این دو روز، شاه با تشکیل شورای سلطنت و معرفی دولت بختیار در 26 دی ماه 1357 به خارج از کشور گریخت.
در فاصله فرار شاه و ورود امام خمینی (ره) دو راهپیمایی بزرگ و میلیونی اربعین و 28 صفر و تحصن علما و روحانیون در مسجد دانشگاه تهران نیز صورت گرفت، که هر کدام پایه‌های رژیم را متزلزل‌تر کرد.

9ـ ورود امام خمینی(ره) به ایران و پیروزی انقلاب اسلامی
امام خمینی (ره) سرانجام به رغم همه ممانعت‌ها در تاریخ دوازده بهمن 1357 قدم در فرودگاه مهرآباد نهاد و در میان استقبال بی‌سابقه 33 کیلومتری مردم، وارد بهشت زهرا شد و با قاطعیت و صلابت و بیان مواضع خود امکان برنامه‌‌ریزی و عکس‌العمل را از وابستگان رژیم که در فکر توطئه بودند گرفت.
در فاصله کوتاه ورود امام خمینی (ره) تا پیروزی انقلاب اسلامی تحولات عظیمی در کشور رخ داد که به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید و بعدها دهه فجرنام گرفت.
آخرین توطئه رژیم برای سرکوبی قیام ملت ایران کودتا بود. حکومت نظامی با صدور اعلامیه‌ای در 21 بهمن اعلام کرد که ساعت منع عبور و مرور شبانه از ساعت 5/4 بعدازظهر الی 5 صبح می‌باشد. قرار بر این بود که در این فاصله ارتش در نقاط حساس شهر مستقر گشته، سران انقلاب دستگیر و اعدام گردند و انقلاب سرکوب گردد. اما فرمان تاریخی امام(ره) مبنی بر بی‌اعتنایی به حکومت نظامی این توطئه شوم را خنثی کرد.
حکومت نظامی توسط مردم شکسته شد و مردم یکباره به خیابان‌ها ریختند وبا سنگربندی خیابان‌ها عبور ستون‌های اعزامی ارتش را سد کرده و در برابر بازمانده‌های رژیم به دفاع مسلحانه پرداختند، به فاصله کوتاهی مقر فرماندهان ارتش، نخست وزیری و. . . به محاصره نیروهای انقلاب درآمد و نظامیان گروه گروه به مردم پیوستند.
سرانجام روز سرنوشت فرا رسید و در 22 بهمن 1357 نظام پوسیده 2500 ساله شاهنشاهی فرو ریخت و مبارزه 15 ساله مردم به رهبری امام خمینی (ره) به ثمر نشست و انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران پیروز گردید.