پس از پیروزی انقلاب اسلامی، روابط ایران و انگلیس شاهد تنگناهای منحصر به فردی بوده که دلیل عمده آن عدم پذیرش واقعیات جدید بعد از انقلاب توسط انگلیسی‌ها بوده است. در تحلیل این موضوع می توان به دیدگاه تقابلی این کشور در ارتباط با ایران اشاره نمود. از آنجایی که ظهور جمهوری اسلامی ایران در منطقه و سطح بین‌الملل مبتنی بر منافع بریتانیا نبود و ایران از ظرفیت تأثیرگذاری بر زیاده‌خواهی‌های انگلستان در منطقه برخوردار بوده است، این کشور همواره اهتمام خود را برای تضعیف کشورمان یا تشدید فشار بر ایران به کار بسته است و این رویه خصومت‌آمیز همچنان با شدت ادامه دارد. از مهمترین موارد می‌توان به برنامه‌های دولت وقت انگلیس برای حمایت از عراق در جریان جنگ عراق علیه ایران، ماجرای سلمان رشدی، بیانیه اتحادیه اروپا و پیشگامی دولت های انگلیس و امریکا در اقدامات برضد ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد و سنگ اندازی در تحقق حقوق مشروع و قانونی ملت ایران نسبت به دستیابی فن آوری صلح آمیز هسته ای اشاره نمود. در این مقاله سعی شده تا به بررسی افت و خیز روابط ایران و انگلستان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته شود.
- ارديبهشت ۱۳۹۸ (۷)
- فروردين ۱۳۹۸ (۱)
- اسفند ۱۳۹۷ (۱۷)
- ۹۸/۰۲/۱۹عوامل شتاب‌زای انقلاب اسلامی
- ۹۸/۰۲/۱۶انقلاب اسلامی ایران چگونه شکل گرفت?
- ۹۸/۰۲/۱۶مذهب و انقلاب ۱۳۵۷ ایران
- ۹۸/۰۱/۲۵خبرویژه
هر انقلابی برای رسیدن به پیروزی مراحلی را سپری می‌کند. از جمله این
مراحل، مرحله ویرانگری یا شتاب‌زایی است که نقطه‌نهایی برانداختن نظام
موجود و سرنگونی حکومت است. در مورد عوامل شتاب‌زایی انقلاب اسلامی، نظرات
و دیدگاه‌های مختلف ارائه شده است: برخی نقش شعار حقوق بشر کارتر، عده‌ای
بروز مرض سرطان در شاه و بعضی هم اقدامات سریع شاه در مدرنیزاسیون ایران را
مطرح کرده‌اند که با مدارک و دلایل قوی می‌توان به ضعف استدلال و کمرنگ
بودن آنها پی برد.
در نهایت عامل یا عوامل تأثیرگذار مانند شهادت حاج آقا مصطفی و مقاله
توهین‌آمیز روزنامه اطلاعات به عنوان عوامل شتاب‌زای انقلاب محسوب می‌شوند.
به واسطه آن حوادث احساسات مردم سخت جریحه‌دار گردید و قیام‌های دیگری در
تبریز، یزد و سایر شهرستان‌ها به وجود آمد. در نهایت به دنبال آن، حادثه
17 شهریور، هجرت امام به فرانسه، راهپیمایی مردم در عید فطر و تاسوعا و
عاشورای 57 و در نهایت ورود پیروزمندانه امام خمینی (ره) از جمله حوادث
مهمی هستند که پایه‌های رژیم شاهنشاهی را به شدت لرزاند و در نتیجه انقلاب
اسلامی را به پیروزی رسانید که در این مطلب،آنها را مورد بررسی قرار
می‌دهیم. . .
1ـ شهادت حاج آقا مصطفی، آغاز مرحله جدید انقلاب اسلامی
رژیم شاه با همدستی رژیم عراق در اول آبان 1356 ه. ش حاج سید مصطفی خمینی،
فرزند بزرگ حضرت امام(ره) را که به گفته ایشان: امید آینده اسلام بود، به
شهادت رساند. انگیزه آنها از دست زدن به این جنایت وارد کردن ضربه روحی به
امام(ره) و تنها گذاشتن ایشان و از بین بردن یکی از مخالفین جدی نظام و
ایجاد رعب و وحشت در بین سایر مخالفین بود.
شهادت حاج آقا مصطفی، آتش انقلاب را فروزان کرد. تظاهرات، راهپیمایی‌ها و
افشاگری‌هایی که در پی شهادت ایشان آغاز گردید باعث آگاهی و از خودگذشتگی
مردم شد، به طوری که به فاصله کوتاهی سراسر ایران یکپارچه به صحنه مبارزه و
خروش مبدل گردید.
2ـ قیام 19 دی قم
در تاریخ 17 دی ماه 1356 مقاله‌ای تحت عنوان«ایران و استعمار سرخ و سیاه»
با نام مستعار احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید، که درآن به
بهانه سالروز کشف حجاب جملات جسارت‌آمیزی نسبت به روحانیون، به ویژه به
شخص امام(ره) به عنوان مخالفان ترقی و پیشرفت و مرتجعینی که نباید مجال
ابراز وجود و عقیده پیدا کنند، نوشته شد. انتشار این مقاله که به دستور
مستقیم دربار تهیه شده بود، موجب اعتراض شدید و گسترده در سراسر کشور به
ویژه در حوزه علمیه قم شد، به طوری که هزاران نفر از طلاب و مردم با حرکت
دسته جمعی به طرف منازل مراجع، اعتراض شدید خود را نسبت به اهانت روزنامه
اطلاعات به امام خمینی (ره) بیان کردند. از این رو، در 19 دی ماه تظاهراتی
به همین مناسبت در قم برپا شده بود، عده‌ای از تظاهرکنندگان توسط رژیم
شهید و مجروح شدند. به دنبال این کشتار وحشیانه تا چندین روز حوزه‌ها و
بازار قم تعطیل و تظاهرات پراکنده ادامه یافت.
3ـ قیام 29 بهمن تبریز
در 29 بهمن 1356 حرکتی که از قم شروع شده بود و در تبریز تبدیل به موجی
خروشان شد. در چنین روزی که هزاران نفر از مردم تبریز قصد داشتند در مجلس
ختم شهدای قم شرکت کنند با درهای بسته مسجد مواجه شدند. از این رو بین
مردم و نیروهای رژیم زد و خورد صورت گرفت که عده‌ای از تظاهرکنندگان شهید و
مجروح شدند. به دنبال کشته و مجروح شدن تظاهرکنندگان، مردم عصبانی
سینماها، مشروب فروشی و بانک‌ها و. . . را به آتش کشیدند و تبریز را به
صورت شهری جنگزده درآوردند. از این تاریخ جنبش وارد مرحله جدید گردید.
4ـ اربعین‌ها و تداوم نهضت
در تاریخ ایران، سال 1357 با هیچ یک از سالهای گذشته قابل مقایسه نیست.
در چهلم شهدای تبریز شهرهای یزد، شیراز، اصفهان، کرمان، جهرهم و اهواز نیز
به قیام پیوستند و با راهپیمایی‌ها و اجتماع در مساجد، رژیم شاه را به باد
انتقاد گرفتند؛ ولی در یزد این تظاهرات با کشتار وحشیانه مردم توسط رژیم
شاه رنگ دیگری به خود گرفت. مردم در مسیر راهپیمایی خود شیشه‌های چند بانک
و سینما و . . . را شکستند و خواستار بازگشت امام از تبعید، آزادی
زندانیان و. . . شدند. در این رابطه امام خمینی (ره) فرمودند: «ملت اسلام
و ایران با این آدم آشتی نخواهد کرد. اگر یک کسی بگوید: آشتی، این جنایت
است اگر شما در نوشته یک حزب دیدید. . . که قانون اساسی می‌خواهیم. . .
این جنایت است».
امام خمینی (ره) سعی داشتند علاوه بر اربعین‌ها از مناسبت‌های دیگر، مانند
اعلام عزای عمومی نوروز 57، قیام 15 خرداد، جشن نیمه شعبان و. . . نیز
استفاده کرده و مردم را علیه رژیم بشورانند.
5ـ عید فطر 57 و شتاب انقلاب
با آغاز ماه رمضان و برگزاری مجالس و محافل متعدد در شهرهای کشور نهضت
اسلامی شتاب بیشتری به خود گرفت. بر اثر روشنگری که توسط سخنرانان و
گویندگان مذهبی در این ماه در مساجد صورت می‌گرفت، تظاهرات و راهپیمایی‌های
سراسری در ایران شکل گرفت، رژیم شاه برای مقابله با تظاهرکنندگان سعی
می‌کرد از هر طریق اعم از کشتار، اعلام حکومت نظامی و هرج و مرج و. . . .
تظاهرات مردم را سرکوب کند، ولی این اعمال وحشیانه نتیجه عکس داد به طوری
که در عید فطر 57 دریایی از انسان بعد از انجام نماز عید به خیابانها
ریختند و خواستار برپایی حکومت اسلامی در ایران شدند.
در تهران نیز بعد از برگزاری نماز عید فطر، جمعیتی در حدود یک میلیون نفر
دست به راهپیمایی زدند و از چند سو مانند دریایی متلاطم به حرکت درآمدند که
باید آن را طلیعه رهایی ملت ستمدیده ایران از قید و بند قدرت‌های استعماری
و حکومت دست نشانده پهلوی دانست.
6ـ هفده شهریور 1357
در پی تظاهرات میلیونی عید فطر، نهضت فراگیر شد، به طوری که در فاصله عید
فطر و 17 شهریور، مردم هر روز به خیابانها ریخته و خواستار القای رژیم
شاهنشاهی و ایجاد حکومت اسلامی شدند. روز 17 شهریور نیز مانند روزهای قبل
قرار بر راهپیمایی و تظاهرات بود.
شاه که از تظاهرات مردم در روزهای قبل به شدت ناراحت بود به فکر چاره
افتاد، به همین دلیل ضمن اعلام حکومت نظامی در تهران و چند شهر دیگر در روز
17 شهریور تصمیم گرفت با یک کشتار وسیع مردم را مرعوب کرده و به خیال خام
خود تا سالها شعله‌های نهضت را خاموش کند.
صبح روز 17 شهریور که اکثر مردم از اعلام حکومت نظامی بی‌خبر بودند، همانند
روزهای قبل در میدان شهدا تجمع کردند تا راهپیمایی دیگری ترتیب دهند، که
ناگهان با مشاهده تانک‌ها و توپ‌ها و مأمورین مسلسل به دست حکومت نظامی،
غافلگیر شدند. مأمورین پس از چند بار اخطار از زمین و هوا مردم بی‌پناه را
به رگبار مسلسل بسته و انبوه جمعیت را مانند برگ درختان به روی زمین
ریختند.
سفیر انگلیس در گزارشی یک هفته بعد از واقعه 17 شهریور، راجع به وضع روحی و
جسمی شاه، آورده است: «. . . از تغییری که در وضع ظاهری و رفتار و به وجود
آمده متوحش شدم گویی آب رفته بود. . . چنین به نظر می‌رسید که به کلی خود
را باخته و تحت فشار روحی از پا در آمده است».
7ـ هجرت امام(ره) به فرانسه
با اوج‌گیری انقلاب اسلامی ایران و شرکت میلیون‌ها ایرانی در راهپیمایی‌ها و
تظاهرات، رژیم شاه در صدد بر آمد که از تمامی امکانات برای خاموش کردن
شعله‌های انقلاب استفاده کند.
به همین جهت با کمک آمریکا عراق را متقاعد کرد که در این باره همکاری
تنگاتنگی با ایران داشته باشد. در این راستا رژیم بعث عراق کوشید سکوت را
به امام(ره) تحمیل کند. به همین دلیل منزل ایشان را به محاصره در آورد و
از ایشان خواستند که از مصاحبه، ایراد سخنرانی و صدور اعلامیه خودداری کنند
که امام(ره) این قیدها را نپذیرفتند. پس از آن که این اقدام بعثی‌ها مؤثر
واقع نشد به آزار و اذیت یاران امام(ره) دست زدند. امام خمینی (ره) که
می‌دیدند رژیم عراق آزادی عمل را از ایشان گرفته است تصمیم تاریخی خود را
که همان، هجرت بود گرفتند و به صورت یک اقدام قاطع و غیر قابل پیش‌بینی
تمام توطئه‌های دشمن را نقش بر آب کردند.
امام (ره) پیش از سفر به فرانسه در فرودگاه بغداد اعلامیه تاریخی خود را
صادر کردند. در قسمتی از این اعلامیه آمده است: «پیش من مکان معینی مطرح
نیست عمل به تکلیف الهی مطرح است. . . سربلند باد مکتبی که با فداکاری خود
قدم در راه پیروزی حق برداشت و سدهای مانع از آن را یکی پس از دیگری شکست
و. . . عظمت پایمال شده به دست سلاطین ستمگر را باز یافت. »
در پی این هجرت تعیین کننده، دنیا متوجه ایران شد و امام(ره) توانستند با
استفاده از وسایل ارتباط جمعی دنیا از طریق ایراد سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها
صدای مردم ایران را به گوش جهانیان برسانند و در نهایت، موفق شدند با رهبری
خردمندانه خود تمامی توطئه‌های داخلی و خارجی را خنثی نمایند.
8ـ محرم ماه پیروزی خون بر شمشیر
پس از هجرت تاریخ ساز امام خمینی (ره) به فرانسه چند حادثه مهم از جمله آتش
کشیدن مسجد کرمان، حادثه 13 آبان و صحن امام رضا (ع) رخ داد، که هر کدام
نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی بودند؛ ولی آنچه کاخ شاهنشاهی را به لرزه
درآورد و شکست ابرقدرت‌ها را در مقابل کلمه حق به ثبت ساند مبارزه ماه
محرم بود. محرم در تاریخ شیعه خشم و خروش علیه ظلم و بیداد و قیام علیه
ستمگران است.
مردم مسلمان ایران به پیروزی از رهبری انقلاب از شب اول محرم به پشت بام‌ها
رفته و با ندای الله‌اکبر مبارزه را به شکل جدیدی شروع کردند. این
تظاهرات به همراه راهپیمایی‌ها هر روز و هر شب ادامه داشت، ضمن این که
حکومت نظامی رژیم نیز هر روز تعدادی از تظاهرکنندگان را به خاک و خون
می‌کشید. شورانگیزترین مراسم و تظاهرات علیه رژیم در روزهای تاسوعا و
عاشورا به وقوع پیوست. در این دو روز به طور همزمان سراسر ایران به خروش
علیه شاه تبدیل شد.
امام خمینی (ره) در اعلامیه‌ای ضمن تجلیل از حرکت میلیونی مردم در روزهای
تاسوعا و عاشورا فرمودند: «من همزمان با راهپیمایی بزرگ شما در پیامی به
سران دولت‌ها اعلام نمودم که رفراندوم این دو روز برای هیچ کس ابهامی
نگذاشت که ملت شاه را نمی‌خواهد و عدم رسمیت او را با اکثریت قاطع قریب به
اتفاق اعلام کرد»
به دنبال تظاهرات میلیونی مردم ایران در این دو روز، شاه با تشکیل شورای
سلطنت و معرفی دولت بختیار در 26 دی ماه 1357 به خارج از کشور گریخت.
در فاصله فرار شاه و ورود امام خمینی (ره) دو راهپیمایی بزرگ و میلیونی
اربعین و 28 صفر و تحصن علما و روحانیون در مسجد دانشگاه تهران نیز صورت
گرفت، که هر کدام پایه‌های رژیم را متزلزل‌تر کرد.
9ـ ورود امام خمینی(ره) به ایران و پیروزی انقلاب اسلامی
امام خمینی (ره) سرانجام به رغم همه ممانعت‌ها در تاریخ دوازده بهمن 1357
قدم در فرودگاه مهرآباد نهاد و در میان استقبال بی‌سابقه 33 کیلومتری مردم،
وارد بهشت زهرا شد و با قاطعیت و صلابت و بیان مواضع خود امکان
برنامه‌‌ریزی و عکس‌العمل را از وابستگان رژیم که در فکر توطئه بودند گرفت.
در فاصله کوتاه ورود امام خمینی (ره) تا پیروزی انقلاب اسلامی تحولات عظیمی
در کشور رخ داد که به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید و بعدها دهه فجرنام
گرفت.
آخرین توطئه رژیم برای سرکوبی قیام ملت ایران کودتا بود. حکومت نظامی با
صدور اعلامیه‌ای در 21 بهمن اعلام کرد که ساعت منع عبور و مرور شبانه از
ساعت 5/4 بعدازظهر الی 5 صبح می‌باشد. قرار بر این بود که در این فاصله
ارتش در نقاط حساس شهر مستقر گشته، سران انقلاب دستگیر و اعدام گردند و
انقلاب سرکوب گردد. اما فرمان تاریخی امام(ره) مبنی بر بی‌اعتنایی به
حکومت نظامی این توطئه شوم را خنثی کرد.
حکومت نظامی توسط مردم شکسته شد و مردم یکباره به خیابانها ریختند وبا
سنگربندی خیابانها عبور ستون‌های اعزامی ارتش را سد کرده و در برابر
بازمانده‌های رژیم به دفاع مسلحانه پرداختند، به فاصله کوتاهی مقر
فرماندهان ارتش، نخست وزیری و. . . به محاصره نیروهای انقلاب درآمد و
نظامیان گروه گروه به مردم پیوستند.
سرانجام روز سرنوشت فرا رسید و در 22 بهمن 1357 نظام پوسیده 2500 ساله
شاهنشاهی فرو ریخت و مبارزه 15 ساله مردم به رهبری امام خمینی (ره) به ثمر
نشست و انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران پیروز گردید.
انقلاب اسلامی ایران، نهضتی بیدارگرانه است که بی‌شک در بیدارگری بسیاری از نهضتهای اسلامی و جنبشهای دینی، اصلی‌ترین و اصیل‌ترین نقش را در دهه‌های اخیر ایفا کرده است. تنها انقلاب حقیقی دینی که بر اساس اندیشه‌ها و آموزه‌های اسلام ناب محمدی پیدایی گرفت. ازاین‌رو، انقلاب اسلامی ایران را نمی‌توان با انقلاب‌های مدرن سنجید، زیرا از لِحاظ مبادی و غایات نظری و نیز ماهیت عملی خود بی‌بدیل است. این نوشتار به تأثیر انقلاب اسلامی ایران در تونس پرداخته است. نگارندگان درصددند پاسخی درخور این پرسش فراروی مخاطبان نهند که انقلاب اسلامی ایران چه تأثیری در بیداری اسلامی تونس گذاشته است؟ (سؤال). تأثیر انقلاب اسلامی ایران در سطح منطقه و جهان، از مهمترین موضوعاتی است که امروزه، بیش از پیش، در کانون توجه قرار دارد و با گذر از مرزهای مدرنیته، به الگویی مانا و پویا، با صبغه و وجهة دینی-معنوی، تبدیل شده و به جان و نهاد انسانِ گم‌شدة دوران پیوند خورده است (فرضیه). نگارندگان این مقاله تأثیرات شگرف و شگفتِ انقلاب اسلامی ایران در بیداری اسلامی تونس و تحقق یافتنِ نویدِ حضرت امام خمینی، مبنی بر صدور انقلاب، را به تصویر کشیده‌اند (هدف). با توجه به گذشتِ چهار دهه از پیروزی انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، تأثیر آن در برخی کشورها از قوّه به فعل درآمده است. تجزیه و تحلیلِ صورت‌گرفته بر مبنای نظریة پخش نشان می‌دهد که افزایش ظرفیت و گسترش موج بیداری اسلامی تونس، ریشه در تأثیرپذیری از انقلاب اسلامی ایران دارد (روش). اسلام‌خواهی و مطرح‌شدن اسلام در قالب عامل بازدارنده در برابر منافع استعماری قدرت‌های بزرگ، استکبارستیزی و اوج‌گیری اندیشة ضدِ صهیونیستی در سطح منطقه و نیز شکل‌گیری، تقویت و الگوبرداری گروهها و جنبشهای اسلامی از انقلاب اسلامی ایران را می‌توان از حوزه‌های تأثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران برشمرد (یافته).
مسعود مهران نیا افزود: انقلاب اسلامی ایران
ریشه در قرآن دارد که برای زیبایی های این انقلاب جهانی باید آن را
بشناسیم تا در راه حفاظت از آن نگاهی همچون امام راحل و شهدا داشته باشیم.
وی
اظهار داشت: حرکت امام (ره) و مردم ایران در دوران انقلاب مبتنی بر آیات
قرآن بوده زیرا خداوند نسبت به بندگانش در قرآن وعده داده است.
وی بیان کرد: مردم ایران به رهبری امام خمینی (ره) بر علیه ظلم ستم شاهی به پا خاستند تا پایه ی استکبار از کشور ایران دور شود.
وی
با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی در سال 57 با حضور امام راحل ، پشتوانه ی
مردم و امدادهای الهی به پیروزی رسید خاطر نشان کرد: روند پیروزی انقلاب
اسلامی نشان از همان وعده های خداوند در کلام وحی دارد.
معاون پرورشی و
فرهنگی اداره کل آموزش و پرورش البرز یاد آور شد: ترویج فرهنگ قرآن باید در
منازل،مدارس ،مناطق شهری و روستایی مورد تقویت قرار گیرد تا نوجوانان و
جوانان با کلام و رهنمودهای این کتاب آسمانی آشنایی بیشتری پیدا کنند.
مهران
نیا مساجد را از دیگر زیبایی های انقلاب اسلامی از دیدگاه قرآن دانست و
تصریح کرد: مسجد سنگر حمایت از دین و انقلاب است و مردم ایران در قبل و بعد
از انقلاب برای حمایت از اسلام و قرآن از این سنگر مهم شروع کردند لذا
باید به نقش مهم مسجد در پیشبرد اهداف انقلاب و حراست از دین اسلام و
انقلاب توجه خاص کنیم.
وی از ظلم ستیزی، انقلاب به نام مستضعفان؛ حاکمیت
ولایت فقیه و انقلاب به نام امام راحل به عنوان دیگر زیبایی های انقلاب
اسلامی از زبان قرآن نام برد و ادامه داد: اکنون در جهان انقلاب اسلامی به
نام امام خمینی (ره) شناخته شده است به گونه ای که مردم جهان با شنیدن نام
رهبر انقلاب و خلف برحقش چهره ی نورانی آن امام راحل در اذهانشان تداعی می
شود.
وی از استقلال مردم ایران، آزادی، ایجاد وحدت بین مردم، شخصیت
ارزشمند رهبر معظم انقلاب بعنوان دیگر زیبایی های انقلاب اسلامی از دیدگاه
قرآن یاد کرد.
وی یاد آور شد: شخصیت رهبر معظم انقلاب از نگاه مردم جهان
به گونه ای است که حتی سیاست مداران آمریکایی نیز به عنوان فردی تاثیرگذار
و راهبر در حوزه ی مسایل و وحدت آفرین در ایران و دنیای اسلام از آن یاد
می کنند.
مهران نیا گفت: اسلامی بودن انقلاب اسلامی ایران ریشه در قرآن
دارد که برای پیروزی آن هزاران شهید تقدیم شد و مردمی که ولایت مدار بودند و
هستند.
وی تاکید کرد: هر سال ملت ایران در روز 12 فروردین که روز
جمهوری اسلامی نامگذاری شده ، بار دیگر به همه مردم جهان با پیمان بستن با
امام، شهدا و ولایت اعلام می کنند که به رای آری گفتن خود به جمهوری اسلامی
ایران پای بند هستند.
بررسی تحلیلی تاریخ دو قرن اخیر ایران ، بخصوص سالهای پس از ۱۳۰۰ از جهات بسیاری حائز اهمیت است .
چگونگی نفوذ ، حضور و سلطه استعمار و جابه‌جایی دو امپراتوری استعماری و
چگونگی برخورد جریانهای فکری مختلف با مسائل سیاسی و فرهنگی و همچنین نقش
مردم از زمانهای مختلف و تاثیر حضور آنان در تحولات سیاسی ـ اجتماعی ، برای
سیاستگزاران و مدیران کشور بشدت مورد نیاز می‌باشد.علل و عوامل شکل‌گیری و
چگونگی روند انقلاب اسلامی از دهه ۴۰ تا کنون همچنان مورد بحث و بررسی و
اختلاف نظر می‌باشد. هر یک از گروهها و جریانهای سیاسی و اعتقادی به
گونه‌ای موضوع را تجزیه وتحلیل و نتیجه گیری کرده‌اند.
اکنون پس از گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی به نظر می‌رسد زمان آن
فرارسیده است تا با بازخوانی آنچه رخ داد، درس تجربه را محکی دوباره زنیم.
تحقیق پیرامون تاریخ انقلاب اسلامی ایران و همچنین، چهره درخشان مبارزان
راه استقلال و آزادی، نیازمند کنکاش چندباره میان منابع دست‌اول و مراجع
کم‌یاب و گاه نایاب بود. صدها کتاب و مجله و روزنامه و هزاران صفحه اوراق
مجاز و غیرمجاز به این امید خوانده شدند تا پرتوی از حقیقت یافت شود،پس از
انقلاب مشروطه و بعد از جنبش ملی شدن صنعت نفت، مردمان این سرزمین برای
تحقق آرمانهای سه‌گانه استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی ، در زمستان ۱۳۵۷
انقلابی را پایه گذاردند که اینک پس از سه دهه، لقب بزرگترین جنبش مردمی
قرن اخیر را از آن خود ساخته است. انقلاب اسلامی، با برهم زدن تمامی
معادلات روی کاغذ، نقطه عطفی را رقم زد و به یکباره ایران را به کانون
تحولات خاورمیانه و دنیا بدل کرد.
سه انقلاب در عرض کمتر از صد سال، نشان از آن داشت که مردم ایران دستیابی
به آرمانهای سه‌گانه را در دستور کار خود قرار داده بودند و در عطش رشد و
ترقی می‌سوختند و می‌گداختند. انقلاب اسلامی، جنبشی سراسر شور و شوق و
حرکتی همه جوش و خروش که آخرین فریاد بلند مردم ایران در طلب استقلال،
آزادی و جمهوری اسلامی بود،اگر چه بسیاری سعی کرده‌اند این انقلاب را در
ردیف سایر انقلابها و تحولات معمول دنیا بدانند اما در عمل نظرات آنان با
واقعیتها فاصله زیادی دارد، زیرا نیروی این انقلاب مردمی و اسلامی بدون
هیچ‌گونه مرزبندی طبقاتی و گروهی بوده و سازش با نظامهای رایج دنیا ندارد
به همین دلیل جریانات و تحولات قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مخالف
غالب تحلیها و پیش بینی‌های سیاستمداران وتحلیگران سیاسی بود.
واقعیت این است که دنیا با چنین انقلابی آشنایی نداشت و لذا در برخورد با
آن نیز شیوه‌ها و روشهای معمول را به کار می‌گرفت که کارآیی و تاثیر چندانی
در سیر جریان دیده نشد. اگر نظرهای مختلفی که در مورد علل تکوین وداوم
انقلاب مطرح شده تدوین شود طبعاً صاحبنظران داخلی تائید می‌کنند.
این است که عوامل اساسی انقلاب عبارتند از :
۱- رهبری حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) رهبر کبیر انقلاب اسلامی و
بنیانگذار جمهوری اسلامی که با شیوه‌ای استثنایی و فوق‌العاده رهبری و
فرماندهی را به عهده گرفتند و تا پیروزی نهایی هدایت جریانات را به نحو
احسن انجام دادند. ویژگیهای شخصی و رهبری امام خود موضوع بحثی جدید در
جامعه شناسی سیاسی می‌باشد.
۲- حضور یکپارچه و متحد مردم در تمامی صحنه‌ها قبل و بعد از پیروزی انقلاب
اسلامی ، آن چنان توان و قوتی ایجاد نمود که هیچ‌گونه امکانی برای مقابله
با آن در اختیار رژیم شاه و اربابانش نبود.
۳- اعتقاد به اسلام و ارزشهای آن نه تنها برای خارجیان بلکه برای سران و
کارگزاران سیاسی ـ امنیتی رژیم شاه هم بخوبی شناخته شده نبود.
بزرگترین تحول قرن بیستم
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، بزرگترین تحول جهانی قرن بیستم به وقوع
پیوست. بنیان گذار این انقلاب با قیام خود، غرور ملتهای مستضعفی را که
سالیانی مدید مورد ظلم قرار گرفته بودند، به آنان باز گرداند. او نه تنها
سرنوشت کشورش را تغییر داد، بلکه میلیون‌ها انسان گمگشته در برهوت جاهلیت
عصر مدرن را به بازگشتی دوباره به معنویت و یکتاپرستی فراخواند.
پیروزی انقلاب اسلامی، چه در داخل و چه در خارج از کشور، ناظران را با
پدیدهای تازه در صحنه سیاسی جهان روبهرو ساخت. این پدیده بنا به ماهیت،
اهداف و سرنوشت خود، در هیچیک از معیارهای سیاسی جهان نمیگنجد.
انقلاب آزادی بخش
از آنجا که انقلاب‌های آزادیبخش ملی، بر ضد سلطه امپریالیستی شکل میگیرد و
رژیم شاه در ایران نیز در طول انقلاب به عنوان رژیم دست نشانده امپریالیسم
آمریکا بود، برخی آن را به عنوان حرکتی ضدامپریالیستی و در گروه
انقلاب‌های آزادیبخش ملی قرار می‌دهند.
اما با وجود جنبه ضدامپریالیستی انقلاب و نیز وابستگی رژیم پهلوی از کودتای
۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به حمایتها و کمکهای مستقیم آمریکا، از آنجا که اصطلاح
«انقلاب آزادیبخش» به جنبشهایی گفته میشود که بر ضد سلطه مستقیم خارجی
شکل میگیرد، کاربرد آن در مورد انقلاب ایران چندان راهگشا نیست.
انقلاب اجتماعی
اصطلاح انقلاب اجتماعی، درباره انقلابهایی به کار میرود که بر اثر آنها
تحولات ساختاری اقتصادی ـ اجتماعی چشمگیری شکل میگیرد. برخی چون
اِسکاچْپول که تحولات اجتماعیِ ناشی از انقلابها را به شکل وسیعتر تعریف
می‌کنند، بر آناند که انقلاب ایران، انقلابی اجتماعی است؛ زیرا با
دگرگونیهای ساختاری و ارزشیِ وسیعی همراه بوده است.
انقلاب اسلامی نامی همگانی
از آنجا که انقلاب ایران به روشنی بر جنبش سراسری و چند طبقهای متکی بود،
بسیاری از تحلیلگرانِ انقلاب، آن را انقلابی مردمی یا مردمگرا می‌دانند.
تردیدی نیست که انقلاب ایران از نظر نوع ائتلاف قشرهای مختلف اجتماعی در
آن، پدیدهای کمنظیر به شمار میآید و به همین دلیل «انقلاب مردمی» قلمداد
کردنِ آن جایز به نظر می‌رسد.
البته انقلاب ایران بیشتر از هر عنوانی با نام «انقلاب اسلامی» مطرح شده
است. به نظر می‌رسد که با توجه به گفتمان حاکم بر انقلاب ایران، رهبری
انقلاب و همچنین شکل دولت و روابط اجتماعی بعد از آن، جا دارد که انقلاب
ایران به عنوان انقلاب اسلامی مطرح شود.
انقلاب اثرگذار
انقلاب اسلامی ایران بر جنبشهای سیاسی ـ اسلامیِ معاصر تأثیر گذاشت؛ زیرا
موارد مشترک فراوانی بین انقلاب اسلامی ایران و این جنبش دیده میشود که
این تأثیر را فراهم آورد. این زمینهها که از آنها به عنوان عامل همگرایی
یا عناصر همسویی و همرنگی نیز می‌توان یاد کرد، عبارت است از عقیده مشترک،
دشمن مشترک، هدف مشترک، وحدتطلبی و مردمگرایی.
عقیده مشترک
انقلاب اسلامی ایران، همانند هر جنبش ملی- اسلامی دیگر، به دنبال برچیده
شدن فساد، استقرار حکومت اسلامی در جامعه مسلمانان، و به اهتزاز درآوردن
پرچم لا اله الا الله در سراسر جهان با تکیه بر قدرت الهی و تودههای مردم
است.
البته برخی از جنبشهای سیاسی معاصر، فقط عمل به احکام اسلام را در کشورهای
خود میخواهند و برخی نیز خواستار تشکیل حکومتی مستقل، بدون تأکید بر شکل
اسلامی حکومت هستند.بنابراین می‌توان گفت که جنبشهای اسلامی معاصر، حیات
خود را مدیون انقلاب اسلامی هستند؛ زیرا انقلاب اسلامی به اسلام و مسلمانان
حیاتی تازه بخشید، آنان را از عزلت و حقارت نجات داد و اسلام را به عنوان
تنها راهحل برای زندگی سیاسی مسلمانان مطرح ساخت.
ویژگیهای انقلاب اسلامی
گرایش دینی
یکی از ویژگیهای انقلاب مردم ایران، خدا محوری آن است. در اصل ۵۶ قانون
اساسی جمهوری اسلامی میخوانیم: «حاکمیت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست و
هم او، انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته است».
در وصیتنامه پیر عرفان و بنیان گذار انقلاب اسلامی، در اینباره چنین آمده
است: «ما میدانیم که این انقلاب بزرگ که دست جهانخواران و ستمگران را از
ایران بزرگ کوتاه کرد، با تأییدات الهی پیروز گردید. اگر نبود دست توانای
خداوند، امکان نداشت یک جمعیت ۳۶ میلیونی با آن تبلیغات ضد اسلامی و ضد
روحانی خصوصا در این صد سال اخیر… یکپارچه قیام کنند و در سرتاسر کشور با
ایده واحد فریاد اللّه اکبر و فداکاریهای حیرتآور و معجزهآسا، تمام
قدرت‌های داخل و خارج را کنار زند تردیدی نیست که این یک تحفه الهی و هدیه
غیبی بود که از جانب خداوند منّان بر این ملت مظلوم غارت زده عنایت شده
است».
مردمی بودن انقلاب
مردمی بودن در انقلاب‌های دیگر هم کم و بیش دیده میشود، ولی در انقلاب
اسلامی ایران بسیار برجستهتر است. در این انقلاب، بیشتر مردم به صحنه
آمدند و خواستار سرنگونی رژیم شاهنشاهی و برقراری نظام اسلامی شدند. نظامی،
کارگر، کارمند، کشاورز، روحانی، دانشجو و معلم، همه و همه در این انقلاب
سهیم بودند.
این وجه از مردمی بودن انقلاب شاخص است. در بیشتر انقلاب‌های دیگر، عنصر
اصلی مبارزه، نیروهای متشکل حزبی و شبهنظامی بودند که از راه جنگ مسلحانه
کار را تمام کردند و نقش مردم بیشتر حمایت و پشتیبانی از آنها بود، ولی در
انقلاب ما، همه مردم نقش داشتند و در سراسر کشور با یک شدت و قدرت با رژیم
پهلوی به مبارزه برخاستند.
رهبری و مرجعیت
از ویژگیهای مهم انقلاب اسلامی ایران که از ویژگی الهی بودن انقلاب سرچشمه
میگیرد، نقش دین، عالمان دینی و رهبری و هدایت انقلاب است. همه
انقلاب‌های دیگر به نوعی در مقابل دین و مذهب بودند، ولی این انقلاب با
رهبری و هدایت عالمان دینی آغاز شد و به سرانجام رسید. در رأس این بزرگان،
شخص امام خمینی رحمهالله قرار داشت که بالاترین جایگاه دینی، یعنی مرجعیت
را دارا بود. رهبری ایشان، ویژگیهای برجستهای داشت که برخی از آنها را
برمیشماریم:
۱- امام که مرجعی دینی بود، پایگاه وسیع و عمیق مردمی داشت.
۲- ایشان با پایهگذاری قیام پانزده خرداد و مدیریت و شجاعت بیمانند در آن
جریان و ایام تبعید، رهبری سیاسی و انقلابی خود را به اثبات رساند.
۳- رهبری ایشان قاطعانه بود.
۴- امام، هم طراح انقلاب بود و هم مدیر و مجری آن.
اصالت
اصالت انقلاب اسلامی ایران دو بُعد دارد: نظری و عملی. در بعد نظری و فکری،
آرمانها و ایدههای این انقلاب، وارداتی نبوده، محصول جامعه و تاریخ
ایران است. اسلام و عقاید اسلامی هزار و چهارصد سال قبل از سوی ایرانیان
پذیرفته شده، در این مدت به عنصر اصلی و اساسی فرهنگ و ملیت ما تبدیل شد.
در بُعد عملی نیز میبینیم که مردم با نیروی خود و بدون کمکهای مالی و
تسلیحاتی شرق و غرب یا همسایگان و با اتکا به خداوند و شعار «پیروزی خون بر
شمشیر» به پیروزی رسیدند.
خاستگاه عاشورایی انقلاب
از دیدگاه بسیاری از اندیشمندانی که در زمینه علل و عوامل پیروزی انقلاب
اسلامی ایران نظریهپردازی کرده‌اند، عامل مذهب از قویترین و اصلی‌ترین
عواملی است که در پیدایش و پیروزی انقلاب نقش بسزایی داشته است. همچنین
مروری بر ادبیات سیاسی رایج در روند وقوع انقلاب اسلامی، شعارها،
سخنرانی‌ها و بیانیههای رهبران نهضت، بیانگر این واقعیت است که از میان
عناصر مذهبی، فرهنگ عاشورا و نهضت امام حسین علیهالسلام ، نقش بهسزایی در
این زمینه بر عهده داشته است. فرهنگ شهادت، مبارزه همیشگی با باطل،
طاغوتستیزی، اصل پیروی از رضایت خداوندی و مصالح مسلمانان، و نیز فرهنگ
نظارت عمومی و امر به معروف و نهی از منکر، از ویژگیهای مؤثر فرهنگ عاشورا
بر انقلاب ایران است.
انقلاب اسلامی ایران واژه‌ای است که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،[۱] رسماً برای اشاره به انقلابی که در سال ۱۳۵۷ در ایران رخ داد به کار می‌برند. علاوه بر آن، سازمان ملل متحد[۲] و بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی دیگر[۳]، دولت‌های غربی،[۴] محققان،[۵] تحلیل‌گران و مورخین،[۶] مخالفان[۷] و حتی شخص محمدرضا پهلوی،[۸] از این نام برای نامگذاری انقلاب ایران سود برده‌اند. طرفداران نام انقلاب اسلامی ایران، این انقلاب را، انقلابی مبتنی بر بن‌مایه‌های مذهبی می‌دانند. به این مفهوم که نقش مذهب را در وقوع رویدادهای اساسی‌ای که منجر به خروج شاه از کشور و فروپاشی نظام سلطنتی شد، نقشی تعیین‌کننده دانسته و شکل‌گیری و پیروزی انقلاب را به آن نسبت می‌دهند.[۹] محمدرضا پهلوی معتقد بود: انقلابیون «دستوراتشان را از مساجد دریافت می‌کردند و مساجد کارها را از طریق رابط‌ها تحت کنترل داشتند.»[۱۰] فارغ از میزان اسلامی‌بودن ماهیت انقلاب تأثیر عوامل مذهبی در آن انکارکردنی نیست.
برخی از مورخین (وابسته به جمهوری اسلامی ایران[۱۱] یا غیر وابسته به آن[۱۲])، نقطه آغاز رویارویی خمینی با شاه را، تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در مهرماه ۱۳۴۱ در هیئت وزیران می‌دانند. تنها دوروز پس از تصویب این لایحه، مراجع تقلید در تلگراف‌های جداگانه‌ای، از شاه خواستند تا نسبت به لغو این تصویب‌نامه اقدام کند. با پاسخ سرد شاه، ده روز بعد تلگراف روح‌الله خمینی حالت تهدید به خود گرفت.[۱۳] ناآرامی‌هایی در تهران و سایر شهرهای بزرگ به وقوع پیوست و دو ماه بعد هیئت وزیران از موضع خود عقب‌نشینی نمود.[۹]
در دی‌ماه همان سال، اصول شش‌گانه انقلاب سفید از سوی شاه اعلام گردید. به‌دنبال انتشار اعلامیه خمینی مبنی بر تحریم انتخابات،[۱۴] تظاهرات گسترده‌ای در تهران و قم به وقوع پیوست که به درگیری میان نظامیان و مردم منجر شد. عده زیادی دستگیر شدند و رفراندم در تاریخ اعلام شده انجام شد. دولت آمار موافقان را ۵۵۹۸۷۱۱ نفر و مخالفان را ۴۱۱۵ نفر اعلام نمود.[۱۱] خمینی رفراندم را یک رسوایی خواند. عده‌ای از مراجع تقلید عید نوروز سال ۱۳۴۲ را عزای عمومی اعلام کردند.[۱۵] در روز دوم فروردین ۱۳۴۲، عده زیادی لباس شخصی به مدرسه فیضیه وارد و با طلاب درگیر شدند. در نتیجه در طول سال ۱۳۴۲ تعداد زیادی از روحانیون دستگیر شدند. عزاداری‌های عاشورا(۴۲/۳/۱۳)، به صحنه تظاهرات عظیم علیه شاه تبدیل شد.[۹] خمینی طی یک سخنرانی برای اولین بار، علناً محمدرضا پهلوی را «آقای شاه» نامید.[۱۶][۱۱] خمینی دستگیر شد و به‌دنبال آن قیام خونین پانزده خرداد رخ داد. در پایتخت و بسیار از شهرها حکومت نظامی اعلام شد. ناآرامی تا پایان سال ادامه داشت که به آزادی خمینی و سقوط دولت امیر اسدالله علم منجر شد.[۹]
تصویب قانون کاپیتولاسیون در مجلس سنا، موجب اعتراض خمینی در آبان‌ماه ۱۳۴۳ گردید. او در سخنرانی‌ای مجلس و دولت را «خائن» قلمداد نمود.[۱۷] ده روز بعد خمینی به ترکیه تبعید گردید. در مقابل حسنعلی منصور توسط اعضای هیئت موتلفه اسلامی ترور شد. از این سال تا سال ۱۳۵۶، مبارزات کلیه گروه‌های انقلابی به شکل زیرزمینی درآمد و مبارزات رسمی و علنی گروه‌های مذهبی (مثل تظاهرات ضد اسرائیل سال ۱۳۴۶)[۹] و مبارزات مخفیانه گروه‌های غیر مذهبی (مثل واقعه سیاهکل) به شدت سرکوب گردید. در طول این سالها، نوارهای سخنرانی خمینی در نجف، در مساجد پخش می‌شد.[۱۸]
در طول سال ۱۳۵۶ و پس از مرگ مرموز علی شریعتی در لندن، ناآرامی‌های مذهبی افزایش یافت و وارد مرحله جدیدی شد. به تعبیری «گویی دو شطرنج‌باز که در مبارزه آنان ۱۵ سال وقفه پدید آمده بود، اینک وارد صحنه شده‌اند»[۱۲] در آبان‌ماه این سال، سید مصطفی خمینی کشته شد و همین امر موجب تشدید ناآرامی‌های مذهبی در داخل و خارج از کشور گردید. همزمان مبارزات مخفیانه گروه‌های غیر مذهبی (مانند انفجار ساختمان «انجمن ایران و آمریکا» توسط چریک‌های فدایی خلق) موج فزاینده‌ای یافت.
در ۱۷ دی‌ماه ۱۳۵۶، روزنامه اطلاعات، مقاله‌ای توهین آمیز دربارهٔ خمینی منتشر نمود. در واکنش به این مقاله، تظاهراتی در شهر قم برپا شد که توسط نظامیان به شدت سرکوب گردید. به منظور بزرگداشت چهلمین روز کشته‌شدگان این واقعه، تظاهرات مشابهی در شهر تبریز به درگیری کشیده شد. در این مراسم برای اولین بار شعار «مرگ بر شاه» سرداده شد.[۱۹] مراسم چهلمین روز کشته شدگان تبریز در یزد و جهرم، و سپس به همین منوال در تهران، اصفهان، کرمان و شیراز به فواصل چهل روز برگزار شد و به جریان مبارزه با رژیم رنگ مذهبی داد.[۲۰] برخی از این مراسم در خیابانها و برخی مانند واقعه آتش‌سوزی مسجد جامع کرمان، در مساجد و تکایا به خشونت کشیده می‌شد. محمدرضا پهلوی در اینباره می‌گوید:[۲۱]
از آن لحظه به بعد، استفاده از تاکتیک‌های عزاداری به کسانی که جمعیت‌ها را تحریک می‌کردند اجازه داد تا هر چهل روز یک‌بار آنان را برای تظاهرات تازه‌ای بسیج کنند… طبق سنن اسلامی والدین و دوستان متوفی در چهلمین روز پس از مرگش، می‌بایست بر سر قبر او حضور یابند. گمان ندارم تاکنون چنین بی‌شرمانه از مرگ کسی برای رسیدن به هدف‌های سیاسی استفاده شده باشد.
سرانجام شدت مبارزات مذهبی به حدی رسید که شاه به ناچار مجبور به عقب‌نشینی شد. او به منظور نمایش عقب‌نشینی خود، جعفر شریف‌امامی (که یک آخوندزاده بود) را به نخست وزیری برگزید. مهمترین کارهای نمادین شریف امامی، تغییر مبدأ تاریخ به هجرت پیامبر اسلام و تعطیل نمودن مراکزی بود که از نظر دین اسلام، مراکز فساد محسوب می‌شد.
در روز سیزدهم شهریور پنجاه و هفت که مصادف با روز عید فطر بود، بزرگترین راهپیمایی تا آن روز در تپه‌های قیطریه تهران برگزار شد. از آنجا که این راهپیمایی جنبه مذهبی داشت، از سوی رژیم تدارک محدودیتی در نظر گرفته نشده بود. ویلیام سالیوان، سفیر آمریکا در ایران گزارش می‌کند:[۲۲]
راهپیمایی روز عید فطر به عنوان یک دمونستراسیون و نمایش خیابانی در تاریخ ایران بی‌سابقه بود. حداقل یکصدهزار نفر در این راهپیمایی شرکت کرده بودند. نظم ین راهپیمایی فوق‌العاده و شبیه یک رژه نظامی بود… این راهپیمایی نمایشی از قدرت مخالفان مذهبی شاه و تشکیلات قوی و منظم آنها بود. مأموران ما متفق القول بودند که یک سازمان مجهز و مجرب این راهپیمایی را سازمان داده‌است… ما تشکیلات و فعالیت مخالفان را دست کم گرفته‌ایم و از منابع اطلاعاتی در میان گروه‌های مخالف به‌ویژه روحانیون و بازاریان برخوردار نیستیم
سفیر آمریکا، سایر گروه‌های سیاسی درگیر در انقلاب را اینگونه معرفی می‌کند.[۲۳]
علاوه بر گروه مذهبی که با راهپیمایی عید فطر قدرت خود را نشان داده بودند، چند گروه سیاسی از میان دانشگاهیان و دانشجویان سربرآورد. گروه‌های وابسته به جبهه ملی سابق و سوسیال‌دموکرات‌ها با صدور اعلامیه‌ها و تشکیل اجتماعات اظهار وجود کردند. فعالین حزب توده از آلمان شرقی به ایران بازگشتند و حتی بعضی از اشراف قاجار هم که از شاه دل خوشی نداشتند به مخالفان پیوستند.
یک ماه پس از واقعه هفده شهریور، خمینی، تحت فشار دولت عراق، عازم پاریس شد. بنابر ادعای فرانسوی‌ها، این اقدام به تقاضای مستقیم شاه صورت گرفت.[۲۴] از اینجا فصل دیگری در تاریخ انقلاب ایران ورق خورد. چرا که خمینی به ناگاه کانون توجه رسانه‌های جهان شد و اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های وی که تا آن زمان بر روی نوار کاست با برچسب موسیقی شرقی از مرز ایران و عراق بصورت قاچاق به داخل کشور می‌آمد و در مساجد تکثیر و توزیع می‌شد،[۱۸] اینک مستقیماً از رادیوهای غربی و بخصوص بنگاه خبرپراکنی بی‌بی‌سی قابل شنیدن توسط همگان بود.[۲۵][۲۶]
حرکت بعدی مبارزان مذهبی، فریادهای «الله اکبر» شبانه در پشت‌بام‌ها بود. این تاکتیک اغلب در ساعات منع عبور و مرور انجام می‌شد و بسیار مؤثر بود.[۲۳] فریدون هویدا معتقد است که اگرچه برخی از رهبران مذهبی (مانند سید محمدکاظم شریعتمداری) مردم را به ملایمت در مبارزه فرامی‌خواندند؛ ولی انقلابیون فقط به دستورات خمینی گوش می‌دادند و او را به صورت رهبر اصلی و واقعی خود می‌شناختند.[۲۷]
سرانجام با آغاز ماه محرم و برنامه‌های عزاداری این ایام، مقررات مربوط به منع آمد و شد، عملاً نادیده گرفته شد و عده‌ای از عزاداران که کفن پوشیده بودند کشته شدند؛ ولی تظاهرات یک میلیون نفری روز تاسوعا، قدرت برخورد نظامیان را با مردم از آنان سلب نمود. این راهپیمایی، بدون آنکه نشانی از اجرای مراسم مذهبی داشته باشد، صرفاً یک تظاهرات سیاسی بود. به جای علم و زنجیر و پرچم، پلاکاردها و تابلوهایی از خمینی، علی شریعتی و محمد مصدق در دستان مردم به چشم می‌خورد. در میان راهپیمایان روز تاسوعا، نه فقط روحانیون و مردان و زنان مذهبی، که افراد مرفه با لباس‌های مد غربی و زنان بی‌حجاب نیز وجود داشتند. این تظاهرات فردای آن روز (عاشورا) نیز با همان نظم ولی پرشکوه‌تر برگزار گردید.[۲۸]
پس از آن جریان حوادث در کشور سرعت گرفت و تمام فرمانها مستقیماً از سوی خمینی صادر می‌شد. کسی در صدد تغییر رهبری انقلاب نبود. خمینی بدون مشورت با کسی دولت موقت تعیین کرد و شاپور بختیار، آخرین نخست وزیر شاه مجبور به فرار شد. مجموعه این حوادث تحت رهبری خمینی منجر به پیروزی انقلاب در بهمن‌ماه ۱۳۵۷ گردید.انقلاب در لغت برگشتن از حالی به حالی، دگرگون شدن، تغییر و تحول است و در اصطلاح رایج جهان (تلاش عده ای برای واژگون کردن حکومت و ایجاد حکومتی نو) به منظور تغییرات اساسی و بنیادین در تمام نهادها، مناسبات ساختار سیاسی و اجتماعی و جایگزینی سازمان نوین و مطلوب در چهارچوب اهداف و آرمانهای خاص.
اصول انقلاب را به عنوان لوازم قطعی آن، می توان چنین دانست، تغییر بنیادها و نظام اجتماع، نوگرایی، آرمان خواهی خشونت سیاسی یا نظامی در مقابل نظام حاکم، با توجه به معنی و مفهوم کلی فوق، انقلاب دارای انواعی است به نام: انقلاب فرهنگی، انقلاب اداری، انقلاب سیاسی، انقلاب اجتماعی و...
پاسخ سؤال دوم شما با سیر اجمالی در بزرگترین انقلاب تاریخ جهان می دهیم:
حضرت محمد(ص) بزرگترین انقلاب گر و یک انقلابی تمام عیار بود که به منظور تحقق خواسته های جاودانه بشر یعنی آزادی، عدالت، مساوات و یگانگی، اخلاق، رشد و کرامت فردی آدمیان، صلح و صفا بین انسانها و برای برانداختن شرک نظری و عملی برانگیخته شد. او خود در دوران کوتاه بعثت نمونه ای مشهور و مطلوب از جامعه اسلامی پدید آورد اما پس از رحلت او، میراث و راهش دچار تزلزل و پس از آن گرفتار انحطاط و انحراف شد ،از همان اولین ساعات انحراف عده ای برای جلوگیری از آن، گاه به صورت مسالمت آمیز و گاه بسیار خونین و خشن، گاه به صورت فردی و گاه جمعی در تمام جهان اسلام و در طول چهارده قرن به انقلاب و اصلاح پرداختند، اعتراضهای پنهان و آشکار حضرت فاطمه(س) و حضرت امام علی(ع) و بسیاری از اصحاب متقی پیامبر(ص) در آغاز و جنبشهای فکری، سیاسی، انقلابی امامان در ادامه و پیدایش نهضتهای زیدیان و اسماعیلیان و سربداران استمرار همان انقلاب عظیم اولیه است. نکته مهم این است که این حرکتها از همان آغاز تحت عنوان اصلاح (رفرم) انجام شده است و به همین جهت شخصیت بزرگ انقلاب امام حسین(ع) هدف اساسی قیامش را اصلاح در دین جدش می داند.
تعمق در انقلاب اسلامی ایران که در سال 1357 شمسی به وقوع پیوست نشانگر این است که ویژگی های اسلامی بودن، معنویت گرایی، مردمی بودن، و رهبری امام خمینی(ره) با اهداف نفی استبداد و سلطه بیگانگان، نفی وابستگی، عدالت اجتماعی، ایثار و فداکاری و استقرار حکومت اسلامی بر سیاستهای ضد دینی، فساد سیاسی اجتماعی، تبعیض و بی عدالتی بر رژیم طاغوتی و وابسته سابق پیروز شده است.
دریافتفیلم به شرح زیر می باشد: